Gegnsæið í lífeyrissjóðum

Sú mikla umræða sem verið hefur um lífeyrisréttindi á almennum markaði að undanförnu hefur að verulegu leiti snúist um hve mikið réttindi skuli skert. Flestir virðast gera ráð fyrir skerðingu, en skerðingar á lífeyri eru hvorki eðlilegar né sjálfsagðar og það er ákaflega brýnt að sjóðsfélagar séu meðvitaðir um uppsöfnun, rekstur og ávöxtun lífeyrissjóðanna.

Til að sjóðsfélagar geti aflað sér upplýsinga um lífeyrismálin þá þurfa sjóðirnir í heild og einstaka sjóðir að vilja og leggja metnað sinn í að hafa allar upplýsinga er sjóðinn varðar uppi á borðinu. Lög sem ekki hefur þóttt ástæða til að breyta koma í  atriðum í veg fyrir að sjóðirnir, og Fjármálaeftirlitið, tryggi upplýsingarrétt sjóðsfélaganna.

Í nokkur misseri hefur sá sem þetta ritar átt í höggi við Gildi lífeyrissjóð. Fjármálaeftirlitið og ráðuneyti til að freista þess að geta fengið upplýsingar um lífeyrissjóðinn sem ég greiði í og er minn, ásamt þeim sem greiða til sjóðsins. Í einu bréfinu til Fjármálaeftirlitsins er mér bent á það góðlátlega að lífeyrissjóðnum sjálfum sé í sjálfsvald sett til dæmis hvort Gildi þurfi að birta upplýsingar um niðurfærslu verðbréfa sem hlýtur að teljast afskaplega mikilvægt til að geta metið stöðu og rekstur sjóðs vilji menn hafa þær upplýsingar tiltækar Á það er einnig bent að ef gera á breytingar á lögum til að tryggja gegnsæi og eðlilegt upplýsinga streymi þá þarf að breyta lögum um skyldutryggingu lífeyrisréttinda frá 1977. Í tuttugustu og sjöundu grein þeirra laga kemur fram að samþykktir lífeyrissjóðanna skuli við það miðað að sjóðurinn geti staðið við skuldbindingar sínar. Það er einmitt fjármálaráðuneytisins að veita starfsleyfi og Fjármálaeftirlitsins að veita umsögn um starfsleyfi. Enn hér rekur sig hvað á annað. Í lögum er kveðið á um að upplýsingaskylda við sjóðsfélaga sé háð samþykktum lífeyrissjóðanna. Sem fjármálaráðherra veitir til dæmis Gildi starfsleyfi og leggur skyldur á sjóðsfélaga enn sjóðurinn getur sjálfur ákeðið hvernig hann kýs að tryggja þennan upplýsingarrétt gagnvart sjóðsfélaganum. Fjármálaeftirlitið fylgist svo með að stjórnirnar fari að lögum og leggur þannig blessun sína yfir pukur og ógegnsæið ganvart sjóðsfélögum. Í þessu sambandi það skal tekið fram að í ágreiningsmálum milli lífeyrissjóðs og sjóðsfélaga eru sérstök ákvæði um gerðadóm. Hann hefur ekki verið skipaður frá því að lögin voru sett og aldrei í fjölmörgum bréfum til fjármálaráðuneytis hefur leiðbeiningaskyldu stjórnvalds gagnvart mér verið sinnt. Umboðsmaður Alþingis þyrfti að eigin frumkvæði að skoða framkvæmt laganna nr.129/1997.

Lögin girða sem sé fyrir að sjóðsfélaginn geti sinnt eftirliti sínu og það er alfarið háð samþykktum sjóðanna hvernig upplýsingar eru veittar. Framkvæmdarstjóri og stjórn,t.d. Gildis eru bundin þagnarskyldu um allt sem viðkemur rekstri og innra eftirliti sjóðsins. Stjórn lífeyrissjóðanna er heimilt að gera breytingar á samþykktum sjóðanna án þess að bera slíkt undir ársfundi þeirra. Stjórn lífeyrissjóðanna hefur sem sé öll völd um það hvernig rekstri og innra eftirliti lífeyrisjóðanna er háttað. Hér bítur vitleysan í skottið á sér, og hinn almenni sjóðsfélagi fær aldrei og mun aldrei vita um stöðu mála meðan lög og reglur eru með þeim hætti eins og þau eru í dag.   

Mínus á mínus ofan

Af hálfu Fjármálaeftirlitsins hefur komið fram að meðalraunávökstun Gildis lífeyrissjóðs var fyrir skemmstu mínus 5,1% síðustu fimm árin. Þetta kann í framhaldi að hafa þau áhrif á lífeyrissjóðinn að Gildi þurfi enn á ný að skerða réttindi sjóðsfélaga því enn er ekki allt komið fram í tapi sjóðsins sl. fjögur ár. Rekstrarkostnaðurinn hækkar stöðugt hjá Gildi er um það bil 520 miljónir króna á árinu 2011 og nemur á því ári 4,05% af iðgjöldum sjóðsfélaga,það er meira enn kostar að reka sambærilega sjóði. Af þessum rekstrarkostnaði renna 17 miljónir til Fjármálaeftirlitsins í eftirlitstörf! Það er svo einkar athyglisvert að svo skuli búið um hnútana hjá lífeyrissjóðum að það þurfi ekki endilega að afhenda sjóðsfélögum fundagerð síðasta ársfundar, eða að bjóða sjóðsfélögum að hlýða á fundagerð,eða láta bera  ársreikninga Gildis upp til samþykktar. Okkur kemur þetta ekki við.

Í okkar heimshluta var grunnstefið í nútímasamfélagi ekki það að hinir fáu ættu að hafa vit fyrir okkur hinum. Grunnstefið ætti að vera að við almenningur, gætum og hefðum greiða leið að upplýsingum sem myndu upplýsa okkur og væri þess utan liður í eftirlitinu sem bætt samskipti á milli sjóðsfélaga og stjórn lífeyrissjóðs verður að hafa. þetta kallast lýðræðislegir stjórnarhættir. Það er svo til marks um lýðræðisást stjórnvalda að engri ríkistjórn, engum fjármálaráðherra frá 1997 hefur ekki einu sinni dottið í hug að breyta lögum, sem um sjóðina gilda til að tryggja rétt minn og hafa þannig eftirlit með peningunum sem ég greiði í lífeyrissjóðinn minn. Hvað ætli svona stjórnarfar kallist? Innréttingarnar minna á grafhýsi Leníns.

Höfundur er sjómaður og áhugamaður um lýðræði.